Dr. Kemal Karademir & Hüseyin Çardak

Polis Dergisi; Ocak-Şubat-Mart 2006

Yıl: 12, Sayı: 47

AGİT GÜRCİSTAN MİSYONU VE SINIR GÖZLEMCİLİĞİ GÖREVİ İZLENİMLERİ

Giriş

Avrupa Birliğine üyelik sürecinde, Avrupa merkezli bazı uluslararası teşkilatlara temsilci göndermek suretiyle, yapılanmalarını biraz daha yakından tanımanın faydalı olacağı, bu teşkilatların özellikle kriz bölgelerindeki faaliyetlerinin, kriz sonrası demokrasiye geçiş noktasındaki etkinliklerinin ve kullandıkları metotların, olası durumlarda bize yol göstereceği muhakkaktır.

Bu bağlamda, uluslararası bir teşkilat olan ve 55 katılımcı ülkeden oluşan, Avrupa Güvenlik ve İş birliği Teşkilatı (AGİT), Gürcistan Misyonunu ve bu misyonda yürütülen ve teşkilatımız personelinin de görev aldığı “Sınır Gözlemciliği-Border Monitoring” operasyonlarını, yaşanan tecrübeler ışığında sunan bu çalışmanın, AGİT’in tanıtımı, komşumuz Gürcistan hakkında genel bir bilgi sahibi olunması, sınır gözlemciliği konusunda insan kaynaklarımızın kullanımı ve operasyonel faaliyetler açısından faydalı olacağı düşünülmektedir.

Bu çalışmada, öncelikle Avrupa Güvenlik ve İş birliği Teşkilatı (AGİT)’in kuruluşu ve yapılanması ve işleyişi, Gürcistan hakkında temel bilgiler, AGİT Gürcistan Misyonu ve “Sınır Gözlemciliği-Border Monitoring” faaliyetlerinin içeriği ve çok uluslu bir operasyonun başarı ile sonuçlanması anlatılacaktır.

1) AVRUPA GÜVENLİK VE İŞBİRLİĞİ TEŞKİLATI (AGİT)

AGİT, Vankuver’ den Vladivostok’ a kadar olan coğrafi alanda 55 katılımcı ülkeden oluşan, 165 milyon Euro bütçesi, 3000’nin üzerinde çalışanı ile uluslararası güvenlik ve işbirliği teşkilatıdır.

Erken uyarı, çatışmayı önleme, kriz yönetimi ve çatışma sonrası rehabilitasyon teşkilatın çalışma alanındaki birincil enstrümanlardır.

AGİT’ in güvenlik konusuna kapsamlı ve işbirlikçi nitelikli yaklaşımında; silah kontrolü, önleyici diplomasi, güven ve güvenlik kurma önlemleri, insan hakları, seçim gözlemciliği, ekonomi ve çevre gibi geniş çaplı güvenlik çemberi bulunmaktadır.

Teşkilat bünyesinde kararlar, fikir birliği esasına dayalı olarak alınması nedeniyle, teşkilat üyesi tüm ülkeler eşit statüye sahiptirler. Bu özellikler, AGİT’ in oluşumu, faaliyetleri ve karar mekanizması olarak diğer çok uluslu organizasyonlar, teşkilatlar ve enstitülerden farklı olmasını sağlamaktadır.

1.1. Konferans’ tan Organizasyona

Doğu ile Batı arasında iletişim ve görüşmelerin sağlanması amacıyla düzenlenen Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Konferansı ve forumları, 1 Ağustos 1975’te imzalanan Helsinki Nihai Anlaşması’nda, ekonomi ve çevre konularındaki işbirliğinin yanı sıra, insan hakları ve temel özgürlüklerin korunması, siyasi ve askeri konularda barışın ve düzenin sağlanması başlıca hedefler olmuştur.

1990’lı yıllara kadar konferans, seminer ve forum olarak anılan faaliyetler sürdürülmüş, 1994 Budapeşte Zirvesinde olgunlaşan birikim ve faaliyet klasörünün kurumsal bir yapıya kavuşturulması amacıyla, Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı adı altında faaliyetlerin yürütülmesi fikri karara bağlanmıştır.

AGİT, üye ülkelerin devlet başkanların periyodik buluşması şeklinde gerçekleştirilen Zirve Toplantıları, ülkelerin Dışişleri Bakanlarının bir araya geldiği Bakanlar Konseyi, haftalık olağan toplantıları ile politik kararların alındığı Daimi Konseyi, ekonomi ve güvenlik alanında işbirliği konuların tartışıldığı forumlar şeklinde organize olmuştur. Sekretaryası Avusturya’nın başkenti Viyana’dan yürütülen organizasyonun Polonya, Hollanda, Danimarka ve Çek Cumhuriyetinde İnsan Hakları, Azınlıklar ve organizasyon faaliyetlerinin yönlendirildiği merkez birimleri bulunmaktadır. Organizasyon başkanlığı iki yıl süreyle üye ülkelerden birinin Dışişleri Bakanı tarafından yürütülmekte olup, şu anda başkanlık görevi Belçika Dışişleri Bakanı Karel De Gucht tarafından yürütülmektedir.

1.2 Uluslararası Platformda AGİT

AGİT, uluslararası teşkilatlar arasında ve özellikle Güvenlik Enstitüleri alanında eşsiz bir konuma sahiptir. Bu durum, geniş bir üye kapasitesinden, güvenlik konusuna kapsamlı yaklaşımından, çatışmayı karışıklığı önleme enstrümanlarından, diyalog ve uzlaşmaya dayalı bir geleneği tesis etmesinden, katılımcı ülkeler arasındaki ortak değerler ve kurallardan, diğer teşkilatlar ve enstitüler ile olan gelişmiş ilişki ve işbirlikçi hareket tarzlarından kaynaklanmaktadır.

Organizasyon; özellikle İnsan Hakları, Seçim, Basın Özgürlüğü, Güvenlik ve İşbirliği, Ekonomi ve Çevre konularında oluşturduğu birimlerle, üye ülke ve bölgelerde meydana gelen ihlallere son verilmesi, ortaya çıkan sorunların giderilmesi, yapısal reformların gerçekleştirilmesi amacıyla gelişmiş insan kaynakları sayesinde faaliyetlerini yürütmektedir.

AGİT faaliyetlerini;

– Katılımcı ülkelerin ortak değerlerini belirlemek ve hukukun üstünlüğü ilkesini temel alan, tam demokratik sivil toplumların kurulmasına yardım etmek;

– Yerel çatışmaları önlemek,düzeni yeniden kurma, savaş yada iç karışıklık yaşanan bölge veya ülkelerde barış sağlanmasına katkıda bulunmak,

– Gerçek ve tahmini güvenlik zafiyetlerinin üstesinden gelmek ve işbirlikçi bir güvenlik sistemi oluşturmak suretiyle, yeni siyasal, ekonomik yada sosyal bölünmelerden kaçınmak hedefi doğrultusunda yürütmektedir.

Bosna&Hersek, Arnavutluk, Hırvatistan,Gürcistan ve Kosova’daki yüksek düzeyli operasyonlar AGİT’i uluslararası platformda ön plana çıkarmış ve teşkilatın potansiyeli hakkındaki beklentileri artırmıştır. Nitekim son Kırgızistan, Ukrayna ve Belarus’ta gerçekleştirilen seçimlere ilişkin hazırlanan uluslararası raporlarda AGİT imzası referans olmuştur. Diğer taraftan Kırgızistan ve Özbekistan’da 2005 yılında meydana gelen iç karışıklıklarda yine teşkilatın arabulucu politikası, anılan ülkelerde işbirliği ve uzlaşmanın sağlanmasında çok önemli bir rol oynamıştır.

Birleşmiş Milletler Antlaşmasının VIII. bölümü kapsamında, kendi konumunu bölgesel bir anlaşma şeklinde oluşturan AGİT, anlaşmazlık alanlarının tüm aşamalarındaki faaliyetlerini artırmış ve şu anda, sorumluluk bölgelerinde (18) misyon ve diğer saha operasyonlarına sahip duruma gelmiştir.

“….saha operasyonların sayısını ve büyüklüğünü hızlı bir şekilde arttırdık. Bizim ortak enstitülerimiz aktivitelerin seviyesi ve sayısı açısından büyümüştür. AGİT kendi çabalarının çıtasını ve içeriğini genişletmiştir. Bu AGİT’in, AGİT bölgeleri çerçevesindeki güvenliğe ve işbirliğe olan katkısını büyük ölçüde güçlendirmiştir”. [1]

AGİT birçok aktivitelerinde, diğer uluslararası ve sivil toplum teşkilatları ile temasta bulunmaktadır. AGİT’in Bosna, Arnavutluk ve Hırvatistan gibi ülkelerdeki çalışmaları, Teşkilatın tamamlayıcı bir rolü olduğunu ve bazı durumlarda diğer Avrupa ve uluslararası enstitüler ve teşkilatların uğraşıları için işbirlikçi bir çerçeveyi sağlayabileceğini göstermiştir.

1990 yılların başlarından itibaren gözlemlenen belirgin gelişmelere rağmen, AGİT esnek ve yenilikçi kalmayı başarmıştır. 1997 yılında, katılımcı ülkeler AGİT’in basın özgürlüğü temsilciliği pozisyonunu kurmuşlar ve AGİT’in ekonomik boyutunu güçlendirmişlerdir. 1998 yılında ise, teşkilat polis gözlemciliğine yönelik Stratejik Polis Konuları başlığı altında birim oluşturmuş ve Kırgızistan, Gürcistan, Makedonya, Sırbistan&Karadağ ve Kosova’da bu konuda geniş çaplı yapılanmalara gitmiştir.

“Geçmişteki trajedilerden ders almaya ve eşit ortaklar olan tüm katılımcı ülkelerin sahip oldukları farklı anlayış ve çizgilerinden uzak, ortak bir güvenlik alanını yaratarak, işbirlikçi vizyonumuzu gelecekte gerçeğe dönüştürmeye kararlıyız. Çok ciddi problemlerle karşı karşıyayız fakat bunlarla hep birlikte aşacağız.”[2]

1999 yılı Kasım ayında düzenlenen İstanbul Zirvesinde, yeni yüzyıla giren AGİT’in rolünü daha net bir şekilde tanımlamak için AGİT’i oluşturan devlet başkanları ve hükümetleri Avrupa Güvenliği Antlaşmasını imzalamışlardır. Antlaşma, teşkilatın anlaşmazlıkları önleme, bunlara çözüm bulma, savaş ve yıkımlarla çöküntüye uğramış toplumları rehabilite etme kabiliyetinin güçlendirilmesini amaçlamaktadır.

Bu düşünce, katılımcı ülkelerin karşılıklı güvenlik ilişkilerin işbirlikçi bir yaklaşıma dayanmaları gerektiğini gösteren bir kanıttır. Güvenlikte İşbirliği anlayışı, katılımcı ülkeler üzerinde hegemonik olmayan bir davranışın varolduğunu farzeder. Bu anlayış, iç ve dış politika seviyelerinde karşılıklı sorumluluk, saydamlık ve gerçek bir ortaklığı gerekli kılmaktadır. Güvenlikte İşbirliği ilkesi, AGİT faaliyetlerine katılan tüm ülkelerin eşit statüye sahip olduğu ve kararların fikir birliği temeline dayanarak verildiği gerçeğini de yansımaktadır.

Birleşmiş Milletler Antlaşmasının VIII. Başlığına atıfla, AGİT’in Avrupa’da bölgesel düzenleme yapan yegane ”güvenlik enstitüsü” yada teşkilatı olarak gördüğü ve bu nedenle bölgede erken uyarı, çatışma önleme, kriz yönetimi ve kriz sonrası rehabilitasyon gibi faaliyetlerin teşkilatın birincil öncelikleri olduğu ifade edilmektedir.

GÜRCİSTAN

Kafkaslarda kilit bir bölgede bulunan komşumuz Gürcistan; tarihi geçmişi, kendisine özgü alfabesi ve dil yapısı, topraklarında yaşanan iç çekişmeler ve Gül Devrimi ile dünya sahnesinde her zaman adını duyurmuş olan bir ülkedir.

2.1. Gürcistan’nın Bağımsızlığını İlanı

Sovyetler Birliği’nin glastnost ve prestroyka hareketi ile birlikte dağılma sürecine girmesinin ardından, Gürcistan`da 1990 yılı başından itibaren güçlü bir bağımsızlık hareketi başlamıştır. Bu süreç içinde Gürcistan Yüksek Sovyeti`nce, 1921 Gürcistan-SSCB Anlaşması ile 1922 Birlik Anlaşması’nın geçersizliğini ilan eden kararlar alınmış ve 31 Mart 1991 tarihinde Ülke genelinde referanduma gidilmiş, 9 Nisan 1991 tarihinde Gürcistan parlementosu ülkenin bağımsızlığını ilan etmiştir.[3]

Sovyetler Birliği’nin dağılmasıyla birlikte bağımsızlığını ilan eden Gürcistan, Hazar Denizi ve Karadeniz arasında, Kafkasların en eski yerleşim yerlerinden birisidir. 2001 yılında yapılan nüfus sayımında Gürcistan nüfusunun 4.4 milyon olduğu, nüfusun % 60’ının kentlerde yaşamakta olup, ülkede yaklaşık yüze yakın farklı etnik yapı mevcut olduğu (Gürcü -% 70, Ermeni -% 8, Azeri-% 7 ve Rus – % 6) dile getirilmektedir.

Gürcistan; Abhazya ve Osetya bölgeleri başta olmak üzere, Samtskhe – Javakheti bölgesinde yaşayan Ermeniler ve Acara Özerk Cumhuriyeti ile çeşitli sorunlar yaşamaktadır. Bu bağlamda, Acara Özerk Cumhuriyeti ile 2004 yılında yaşanan kısa süreli sorun bu problemlerin son örneklerinden biri olmuştur. Acara, 23 Kasim 2003’te “Gül Devrimi” yle işbaşına gelen yeni idareyi kabul etmediğini ilan etmiş, merkezle kendi arasında sınır koyarak tüm giriş çıkışları kontrol altına alarak krizin tırmanmasına sebep olmuştur. Merkezi otoritenin kararlı tutumu ve politik baskıları sonucu, uzun yıllar Acara Özerk Cumhuriyetinin başkanlığını yürüten Aslan Abaşitze’nin 06 Mayıs 2004’te ülkeyi terk ederek Rusya’ya sığınmasıyla, bölge tekrar merkezi otorite yönetimine girmiş ve böylece mevcut kriz çözülmüştür.

Diğer taraftan, Abhazya’dan ayrılmak zorunda kalarak, göçmen durumuna düşen 300.000 kişinin içinde bulunduğu sosyo – ekonomik durum, halen ülkenin siyasi istikrarı ve ekonomisi açısından öncelik teşkil etmektedir.

Gürcistan, eski Sovyet Cumhuriyetleri arasında petrol ve doğalgaz başta olmak üzere doğal kaynakları açısından önemli bir konuma sahip olmamasına rağmen, tarıma son derece elverişli topraklara sahiptir. Karadeniz’e kıyısının olması ve turizm potansiyeli bakımından eşsiz doğa güzellikleri bulunmakta, Kafkaslara ve Orta Asya’ya açılan köprü niteliğindeki konumu ve Yeni İpek Yolu olarak adlandırılan ulaşım koridoru üzerinde yer alması nedeniyle Türkiye ve diğer Batı ülkeleri açısından büyük önem taşımaktadır. Bu bağlamda, Bakü – Tiflis – Ceyhan boru hattının, gerek Gürcistan ve Azerbaycan gerekse Türkiye ekonomisi açısından son derece önemli bir proje olduğunun altını çizmek gerekmektedir. [4]

2.2. Bağımsızlık Öncesi Yaşanan Bazı Siyasi Gelişmeler

Gürcistan’nın siyasi gelişiminde; 1918 yılında, Transkafkasya kendini Moskova’ dan bağımsız bir federasyon olarak ilan etmesi önemli bir adımdır. Kısa bir zaman sonra üç cumhuriyete bölünmüştür: Gürcistan, Ermenistan ve Azerbaycan. 1920 yılında Kızıl Ordu’ ya yenilen Gürcistan tekrar Transkafkasya Sovyet Federal Sosyalist Cumhuriyeti (TSFSC) adı altında SSCB’ nin bir parçası olmuştur. Stalin’ in Gürcistan’daki milliyetçilik hareketini temizlemesi 100.000 kişinin Sibirya’ya gönderilmesiyle sonuçlanmıştır. Transkafkasya Sovyet Federal Sosyalist Cumhuriyeti 1936 yılında dağıtılmış ve Gürcistan, Sovyet yönetimi altında tekrar Gürcistan olarak varlığını sürdürmeye devam etmiştir.

Gürcistan, 1990 yılında çok partili seçimi gerçekleştiren ilk Sovyet cumhuriyeti olmuştur. Çoğu kişi, ekonomisi dinamik olan Gürcistan’ ın kısa vadeli başarı için en iyi şansa sahip olduğuna inanıyordu. Ancak, Abhazya ve Kuzey Osetya bölgelerindeki bağımsızlık mücadeleleri ve 1992-1993 yıllarındaki kısa süreli iç savaş, bir dönem için,ülkede anarşinin ve sokak kanunlarının hüküm sürmesine neden olmuştur. Güçlü Sovyet lideri Şevardnadze, tekrar huzur ve güvenliği sağlayarak ülkeyi ekonomik iyileşme yoluna koydu. 2000 yılının nisanında, halk tarafından tekrar seçilerek, yeni bir dönem için daha ülkeyi yönetme yetkisi aldı. [5]

Ancak, Şevardnadze’nin son dönem yönetiminden memnun kalmayan halk, seçim sonuçlarına, hile karıştırıldığı gerekçesiyle itiraz ederek, “ Gül Devrimi ” adını verdikleri halk hareketiyle, parlamentoya girip idareye el koymuşlar ve Şevardnadze’nin istifa ederek yönetimden el çekmesini sağlamışlardır. Bu hareket sonucunda, Sahakaşvili yeni lider olarak seçilmiş ve devlet başkanı sıfatıyla görevi devralmıştır.

2.3. Kültürel Anlayış-Gelenek ve Görenekler

Gürcüler kendilerini Gürcü olarak adlandırmaz; kendilerine “ kartvel-ebi ” , ülkelerine de “ Sa-kartvel-o ” şeklinde tanımlarlar. Bu isimler pagan tanrısı ve Gürcülerin babası olduğu söylenen Kartlos’ tan türemiştir.

Gürcüler dünyanın en misafirperver milletleri arasında yer almaktadırlar. Onlara göre misafirleri tanrı göndermektedir. Onlar insanları maddi zenginliğine göre değil arkadaş sayısına göre değerlendirirler. Gürcüler gururlu, ateşli ve hararetli ve ferdiyetçiliği ön planda tutan insanlardır. Fakat, aynı zamanda, hepsi büyük Gürcü ailesine ait olduklarına da inanmaktadırlar.

Supra Gürcistan’a özgü eğlence ve akşam yemeği diğer bir tanımlamayla; yemek ve içki maratonudur. Supranın ana özelliği, ”Tamada” ya da ” Kadeh Ustası” tarafından yönetilen ve” Merikipe” tarafından yardım edilen bir kadeh kaldırma seremonisi olmasıdır. Eğer ikram edilen şarap çok geliyorsa sağlık sorunlarını bahane etmek mantıklı olur (Gürcüler sağlık problemlerine çok önem verirler). Bu seremoniye katılanların birinci kuralı sadece kendi bardaklarından içmeleridir. Bardaklar her zaman sağ elle tutulmalıdır. Kadehler eşlerine, çocuklarına, büyüklerine, misafirlere, ölüler vs. şahıslara kaldırılır. Kadeh kaldırmak isteyen tamada’dan izin almalıdır.

Gürcü mutfağında olmazsa olmaz “hatceburi-haçaburi” denilen gözleme benzeri peynirli börektir. Yemeklerin çoğunda sarımsak, öğütülmüş ceviz, baharat ve bitki çeşitleri kullanılır. Batı Gürcistan’ daki yemekler genellikle acılıdır. Gürcü yemekleri kullanılan peynir yüzünden tuzludur. Sulgani (Eridiğinde içeriği mozzarelleya benzeyen beyaz peynir) ve Gudis Kveli bilinen en iyi iki peynir türüdür. Matsoni, Gürcistan’ a özgü yoğurt türüdür. Lezzetli et ve balık yemekleri vardır. Örneğin taragon ve yabani erikle hazırlanan kuzu eti, domates ve bitkilerle hazılanan tavuk eti, ceviz sosu ile soğuk yenen hindi ya da tavuk. Soslar, yabani erik (tkemali) ya da ajika isimli acı biber içerir. Lobio (kırmızı ya da yeşil fasulye ile karışık bitki ya da baharat), pkhali (cevizli ve sarımsaklı ıspanak ya da pancar kökü hamuru), kestaneler, mantarlar ve salatalar çok meşhurdur.[6]

AGİT – GÜRCİSTAN MİSYONU
AGİT Gürcistan Misyonu, ülkedeki silahlı çatışmalara cevap verme niteliğinde, 1992 yılı Aralık ayında, Tiflis’deki genel merkezinde kurulmuştur. Bu dönemde, misyonun ana konusunu Güney Osetia ve Abhazya’daki çatışmalara barışçıl, politik bir çözüm bulma amacı oluşturmuştur.

Gürcistan Misyonu, Terörle Mücadele, İnsan Ticareti, Sınır Muhafızları Eğitimi, Kriz Çözüm ve Gözlemciliği, Ekonomi ve Çevre, İnsan Hakları, Basın Özgürlüğü ve Polis Gelişimi konularında aktif olarak faaliyetlerini sürdürmektedir.

Misyon, Güney Osetia’nın Gürcistan içerisindeki statüsünü tanımlamaya yönelik çalışmalar yürütmektedir. Bölgeye konuşlandırılan üçlü (Rusya, Gürcistan ve Güney Osetia birliklerinden oluşan) barış gücünün faaliyetlerini gözlemler, Ortak Kontrol Komisyonu ile irtibatını sürdürür ve askeri gelişmeler konusunda bilgi toplamaktadır.

Abhazya bölgesinde ise, Birleşmiş Milletler Barış Gücü’nün faaliyetlerini desteklemektedir. Bir yandan Gürcistan’ın dahili bütünlüğünü sağlamaya çalışırken, diğer yandan, Abhazların bağımsızlık yönündeki aşırı istek ve arzularını bir şekilde karşılamanın yolunu da araştırmayı içermektedir. Skhumi’deki Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Bürosu’na bir görevli atamak suretiyle, Abhazya’da insan hakları boyutunun tamamlanması noktasında aktif bir rol üstlenmiştir.

1999/2005 yılları arasında misyon bütçesinin büyük bölümü, dolayısıyla misyonun en etkin olduğu faaliyetler Sınır Gözlemciliği Operasyonlarında yürütülmüştür. Bu faaliyetlerdeki başarının neticesinde ev sahibi ülkenin talebi üzerine Gürcistan Sınır Muhafızları Eğitim Programları AGİT Gürcistan Misyonu yönetiminde 2005 yılından itibaren başlatılmıştır.

Gürcistan ile ilgili olarak misyonun görevi, temel özgürlükler ve insan haklarına saygıyı sağlamak ve yasal ve demokratik kurumların ve faaliyetlerin gelişmesine yardımcı olmaktır.[7]

SINIR GÖZLEMCİLİĞİ

15 Aralık 1999 tarihinde, Gürcistan hükümetinin talebi üzerine, Rusya Federasyonu-Çeçen Cumhuriyeti ile Gürcistan sınırını gözetlemeyi de kapsayacak şekilde, AGİT Daimi Konseyi kararı ile Gürcistan Misyonunun görev alanını genişletilmiş, Sınır Gözlemciliği Operasyonlarının başlatılması yönünde anlaşma imzalanmıştır. Bu görev alanı, Aralık 2001’de Rusya Federasyonu ve Gürcistan sınırının Inguş bölümünü de kapsayacak şekilde genişletilmiştir. Aralık 2002’de bir kez daha genişleyen görev alanı, sınırın Dağıstan bölgesini de içine almış ve bu faaliyetlerini aktif olarak 31 Aralık 2004 tarihine kadar, merkez ve (10) bölge ofisinde (28) farklı ülkeden (148) uluslararası gözlemci ile başarılı bir şekilde sürdürülmüştür.

Sınır Gözlemciliği konusunda, AGİT bünyesinde gerçekleştirilen en önemli operasyonlardan biri olan Gürcistan Misyonu, Border Monitoring Operation olarak adlandırılan bu operasyonları Tiflis’te bulunan merkez karargahta yönetmiştir. Karargah başkanı ve yardımcısı haricinde, operasyon şefi, bölge şefleri, lojistik personeli, eğitimciler ile helikopter operasyonlarından sorumlu görevliler de bu merkez karargahta görev yapmakta olup merkeze yaklaşık 150 km mesafede Dağıstan bölgesindeki karakollara lojistik destek sağlayan ve ayrıca 2 helikopter kapasitesi ile hava operasyonlarını yürüten Telavi bölge merkezi ile sınır gözetleme faaliyetlerinin yürütülmesi amacıyla (9) adet bölge ofisi, ülkenin kuzeyindeki Rusya Federasyonu ile olan sınır bölgelerine 10-15 km’lik mesafelerde yerleştirilmiştir. Beş tanesi Çeçen-İnguş, diğer dört tanesi ise Dağıstan bölgesinde bulunan bu ofislerin her birinde yaklaşık 13-20 arasında uluslararası personel görev yapmıştır.

Dağıstan bölgesinde; doğudan batıya sırasıyla, Kabali, Akhalsopeli, Kvareli ve Naparuali ofisleri, Çeçen-İnguş bölgesinde ise; Omalo, Girevi, Assa Valley, Şatili ve Sno bölge ofisleri bulunmaktadır. Bu bölgelerde (24) saat esasına göre gözetleme yapılmakta, sınıra yaklaşık (700) ile (1000) metre uzaklıkta bulunan bir veya iki adet sabit gözetleme noktaları ile sürekli olarak sınır gözlemciliği faaliyetleri sürdürülmektedir. Burada amaç operasyonların (gözlemciliğin) gece ve gündüz kesintisiz sürdürülmesi ile olası sınır geçiş ihlallerinin tamamını tespit etmektir.

Gözetleme noktaları, genellikle sınırı ve sınırdaki insan hareketliliğini, karşılıklı geçişleri rahatlıkla görebilecek hakim tepe üstlerinde bulunmakta, bu noktalarda duruma göre gözlemciler için tek kişilik çadırlar ile güvenliği sağlayan personele ait çadır bulunmaktadır. Gerek karakolların gerekse bu noktaların ve sınır gözetmenlerinin güvenliği yerel askerler veya sözleşmeli güvenlik görevlileri tarafından sağlanmaktadır.

Gözlem sırasında uzun mesafeli dürbünler, kamera bağlantılı gece gözlem cihazı ve gece görüş dürbünü, video kamera, toughbook adı verilen taşınabilir bilgisayar, görev bölgesine göre değişen nitelikte telsizler, GPRS ve uydu telefonu başlıca gözlem ekipmanı olarak kullanılmaktadır.

Sınırları, yüksek Kafkas dağlarının oluşturması ve gözlemciliğin sınıra hakim tepelerde yerine getirilmesi çeşitli zorluklarla karşılaşılmasına da neden olmuştur. Şöyle ki yükseklikten kaynaklanan hava sıcaklığının yıl boyunca eksi seviyelerde bulunması, hava basıncı ve sıcaklıklardaki ani değişiklikler, sürekli fırtına ve yıldırım tehlikesiyle karşılaşılması, kar yağışından kaynaklanan çığ tehlikesi, bulut seviyesindeki değişikliklerin helikopter inişine engel olması nedeniyle rotasyonların yaya olarak gerçekleştirilmesi veya imkansızlıklar nedeniyle rotasyonlarda meydana gelen gecikmeler ve uzun süreli gözlemlerde temizlik sorunu en önemli olumsuzluklardır.

4.1. Gözetleme Operasyonları

Sınır Gözlemciliği Operasyonları, daha önce bahsettiğimiz gibi (24) saat esasına göre tüm gün sürdürülmekte olup, her bölge ofisi sorumlu olduğu bölgede gözlem görevini yerine getirmektedir. Bu gözlemler ekipler tarafından farklı periyotlar halinde sürdürüldüğü gibi iklim ve merkezden yapılan planlamaya göre havadan helikopter vasıtasıyla da yapılmaktadır.

Operasyonlar kapsamında yürütülen gözlemlerinden bahsetmek gerekirse;

POP (Permanent Observation Point- Sürekli Gözlem Noktası), isminden de anlaşılacağı gibi sınır gözetleme faaliyetlerinin sürekli olarak (24) saat esasına göre yapıldığı sabit noktalardır. POP’ler bir ekibin 4-5 günlük süreyle sabit noktada gözlem yapması şeklinde gerçekleşmekte olup, bu sürenin sonunda yeni bir ekip gelerek görevi devralır ve gözlem kesintisiz devam eder. Görev degişimleri yada rotasyonlar hava durumuna göre helikopter yada yaya olarak gerçekleştirilmektedir.

POP ekibi, (3) uluslararası gözlemci, (1) doktor ve (6) silahlı güvenlik görevlisinden oluşmaktadır. Ekip göreve çıkmadan önce karakol komutanı tarafından tayin edilen ekip şefi, görev süresince gözetleme faaliyetlerinin düzenli bir şekilde icrası, olabilecek gelişmelerin telsiz aracılığıyla karakola rapor edilmesi, ekibin güvenligi, ekip içi uyumun sağlanması, gözetlemede kullanılan malzemelerin korunması ve bir sonraki ekip liderine devredilmesi gibi sorumluluklar yerine getirir.

Ekip liderinin veya grup üyelerinin ortaklaşa alacakları karara göre ikişer veya üçer saatlik nöbet periyotları belirlenerek, gözetleme faaliyetleri icra edilir.

Gözlem esnasında sınırda herhangi bir insan, savaş uçağı ve helikopterlerin sınır ihlallerinin harita üzerindeki koordinatları, hangi istikamete doğru olduğu, geçiş tarih ve saati, geçiş yapan kişi sayısı gibi detaylar telsiz aracılığıyla ofis nöbetçisine rapor edilir. Karakol nöbetçisi de bu raporu telefonla ve e-mail kanalıyla Tiflis merkez karargaha iletir. Geçiş yapan şahısların üniformalı yada görülür şekilde silahlı olmaları durumunda hazırlanan rapor, Tiflis merkezde görevli operasyon şefi kanalıyla, Viyana’da bulunan AGİT merkezine gönderilir. Burada, söz konusu raporlar ilgili birimlerce değerlendirildikten sonra taraf ülkeler konuyla ilgili bilgilendirilir.

OOP (Overnight Operation Point- Gecelik Gözlem Görevi) ; OOP görevinin amacı da POP’lerde olduğu gibi sınıra yakın ve hakim bir noktadan belli bir süre için gözetleme yapmaktır. Yalnız bu noktalar ve bu noktalardaki gözetlemeler POP’lerdekiler gibi sürekli değil, bir veya iki gece kalınarak yapılan gözetlemelerdir.

Uzun Süreli Devriye (Long Patrol); Genelde yaya olarak icra edilen bu devriye görevi yaklaşık 8-10 saat sürmekte olup, en az (2) uluslararası görevli, (1) doktor ve duruma göre en az (4) güvenlik görevlisinden oluşan ekip, Team Lideri veya Ekip Lideri tarafından belirlenen gözetleme noktasına ulaşmak için sabah erkenden yola çıkar. Yolun uzunluğuna göre yaklaşık 4-5 saatlik bir yürüyüş sonunda gözetleme noktasına ulaşılır. Bu noktada yapılacak 2-3 saatlik bir gözetleme faaliyetinin ardından ekip ofise döner.

Kısa Süreli Devriye (Short Patrol); genelde yaya olarak yapılan ancak zaman zaman araç ve helikopterlerden de yararlanılarak icra edilen kısa süreli devriye görevi de uzun süreli olan görevlerle içerik olarak aynı ama süre olarak farklılık göstermektedir.Uzun süreli devriye görevleri tam günlük bir faaliyet iken bunlar yarım günlük faaliyetlerdir. Duruma göre öğleden önce veya öğleden sonraki zaman diliminde icra edilirler.

Havadan Gözetleme Faaliyeti (Air Monitoring); Gözetleme noktalarında kalmanın imkansız olduğu kış mevsiminde gözetleme faaliyetleri ancak havadan yapılabilmektedir. AGİT tarafından kiralanan ve ülkenin uçuş kurallarına tabii olan helikopterler ile yapılan bu gözetleme faaliyeti, hava şartlarına bağlı olarak hemen hemen her gün veya en azından iki günde bir icra edilmektedir. Genelde birbirine yakın iki karakolun personelinin birlikte katıldığı bu faaliyet, yaklaşık bir buçuk–iki saatli bir süreyle sınır boyunca, ülke sınırlar içinde kalmak koşuluyla, çıplak gözle veya dürbünlerle gözetleme şeklinde olur. Burada daha çok, kar üzerinde insana ait herhangi bir izin olup olmadığına bakılır. Herhangi bir iz görülmesi halinde yakın mesafeden kameraya kaydedilerek, görev sonrası merkeze rapor edilir.

Kış süresince, havadan yapılan bu gözetlemenin yanısıra, hava şartlarının elverdiği ölçüde uzun ve kısa süreli devriye görevleri ile haftada bir kez olmak üzere, OOP denilen bir gecelik gözetleme faaliyetleri de icra edilmektedir.

Kış döneminde, özellikle Çeçen-İnguş bölgesinde devriyeye çıkan görevliler helikopter ile gözetleme noktasına bırakılmakta, genellikle kısa süreli yapılan gözetleme faaliyetinden sonra kayaklarla karakola dönmektedirler. Bu amaçla bu bölgedeki görevliler kış başlamadan önce, diğer dağcılık eğitimlerinin yanısıra, kayak eğitimine de tabi tutulmaktadırlar. Dağcılık eğitimi haricinde alınan eğitimleri; ilk yardım, helikopter ile kurtarma, yaralı taşıma, uçuş halindeki helikopterden iplerle aşağı inme ve yaralıyı helikoptere bindirme,gözetleme teknikleri,teçhizat kullanımı şeklinde sıralayabiliriz.

SONUÇ VE DEĞERLENDİRME

Çok genç ama dünya platformunda çok tanınan ve etkinliği her geçen gün artan bir organizasyonun tanıtımı, gerçekleştirdiği bir misyonu ve diğer uluslar arası organizasyonlara örnek teşkil edecek başarılı bir operasyonu kısaca tanıtmaya çalıştık.

Soğuk Savaş döneminde Doğu ve Batı arasındaki iletişim ve işbirliği kopukluğunu gidermek amacıyla düzenlenen konferanslar, geçen 30 yıllık süreçte (55) üye ülkesi ile (20) ye yakın farklı ülke ve bölgede; insan hakları, basın özgürlüğü, demokrasi, ekonomi, çevre, güvenlik ve işbirliğinin geliştirilmesini amaç edinen Türkiye’nin de üyesi olduğu uluslararası bir organizasyon olan Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı halini almıştır.

Gürcistan’ın birinci dereceden sınır komşumuz olması ve yıllar öncesine dayalı tarihi, kültürel ve ticari ilişkilerimizin bulunması, özellikle ticari ilişkilerimizin halen, artan bir ivmeyle devam ediyor olması da bu tür bir çalışmanın gerekliliğini ortaya koymuştur.

Rusya Federasyonu ile Gürcistan sınırları arasında ortaya çıkan illegal sınır geçişlerinin iki komşu devlet arasında soruna neden olması üzerine, 1999 yılında hayata geçirilen AGİT Gürcistan Misyonu Sınır Gözlemciliği Operasyonları, yaklaşık beş yıl boyunca başarıyla sürdürülmüştür. Nitekim 2 Mayıs 2002 tarihinde dönemin teşkilat başkanlığını yürüten Portekiz Dışişleri Bakanı Antonio Martins da Cruz “ Teşkilat barış, istikrar ve refahın sağlanmasında önemli bir noktada bulunmaktadır. Gürcistan Misyonu Sınır Gözlemciliği Operasyonu’nun, krizlerin çözüme kavuşturulması hususunda Teşkilatın gerçekleştirdiği çok başarılı bir faaliyettir.” şeklinde açıklamada bulunmuştur.[8]

Bu çalışmada incelenmeye çalışılan, AGİT, Gürcistan ve AGİT Gürcistan Misyonu’nun bir parçası olan “Sınır Gözlemciliği” görevi, Kafkasları tanıma ve buradaki problemlere yaklaşımların gözlemlenmesi açısından önemli bir dış görev tecrübesidir. Bu bağlamda, Rusya Federasyonu-Çeçen Cumhuriyeti ile Gürcistan sınırını gözetlemeyi de kapsayan, “Sınır Gözlemciliği” görevinde, misyon boyunca ülkemizi temsilen, değişik tarih ve bölgelerde Genel Kurmay Başkanlığı’ndan (4) rütbeli personel, Emniyet Genel Müdürlüğü’nden (8) rütbeli personelimiz görev yapmıştır.

Sonuç olarak, 13 Ocak 2005 tarihinde düzenlenen AGİT Daimi Konsey Toplantısında, dönemin Teşkilat Başkanı olan Slovenya Dışişleri Bakanı Dimitrij RUPEL yaptığı konuşmada, “AGİT Gürcistan Misyonu Sınır Gözlemciliği Faaliyetleri Sözleşmesinin konseyin aldığı karar neticesinde uzatılmayacaktır. Geçmiş 5 yıllık süreçte Gürcistan Misyonunda yürütülen Sınır Gözlemciliği Operasyonları, bölgede güvenin sağlanması ve ülkelerin sınır güvenliği kapasitelerinin artırılması konularında çok başarılı olmuştur. AGİT’in gerçekleştirdiği en zor operasyonlardan biri olan bu misyonda Sınır Gözlemcileri, zor doğa koşulları ve bölgedeki hassasiyete rağmen görevlerini başarıyla yerine getirmiştir.”[9]şeklindeki beyanıyla, Sınır Gözlemciliği Operasyonlarının misyonunu başarıyla tamamladığı düşüncesiyle delegasyonların ortak kararı ile faaliyetlerin sona erdirilmesi yönünde kararını açıklamıştır.

Dr. Kemal KARADEMİR (3. Sınıf Emniyet Müdürü / İstanbul Emniyet Müdürlüğü)
Hüseyin ÇARDAK (Komiser / EGM Hukuk Müşavirliği)
KAYNAKÇA
1) AGİT Zirvesi, İstanbul Deklarasyonu, 19 Kasım 1999

2) Avrupa’ nın 21. yüzyıl için Ortak ve Anlayışlı Güvenlik Modeli konusunda Lisbon Deklarasyonu -Aralık/1996

3) OSCE Mission to Georgia, GEORGIA WELCOME PACK, Section 1, sh 1-17, 2003 Tiflis

4) ROSEN, R. Georgia- A Sovereign Country of Caucasus, Odyssey Publications Ltd. 1991

5) WILSON, N. POTTER, B. ROWSON D and JAPARIDZE K. Georgia, Armenia and Azerbaijan Lonely Planet Guide. Lonely Planet Publications Pty Ltd. 2000

6) www.osce.org/georgia/overview

7) http://www.osce.org/item/6687.html

8) http://www1.osce.org/documents/cio/2005/01/4080_en.pdf

[1] (AGİT Zirvesi, İstanbul Deklarasyonu, 19 Kasım 1999.)

[2] (Avrupa’ nın 21. yüzyıl için Ortak ve Anlayışlı Güvenlik Modeli konusunda Lisbon Deklarasyonu (Aralık/1996)

[3] http://tr.wikipedia.org/wiki/G%C3%BCrcistan

[4] (OSCE Mission to Georgia, GEORGIA WELCOME PACK, Section 1, sh 1-17, 2003 Tiflis.)

[5] (WILSON, N. POTTER, B. ROWSON D and JAPARIDZE K. Georgia, Armenia and Azerbaijan Lonely Planet Guide. Lonely Planet Publications Pty Ltd. 2000)

[6] (ROSEN, R. Georgia- A Sovereign Country of Caucasus, Odyssey Publications Ltd. 1991)

[7] www.osce.org/georgia/overview

[8] (http://www.osce.org/item/6687.html)

[9] (http://www1.osce.org/documents/cio/2005/01/4080_en.pdf)